Tiểu sử hoạt động cách mạng của Chủ tịch Hồ Chí Minh trước năm 1945 cho thấy, do yêu cầu của công tác cách mạng, Bác đã sống và hoạt động tại Trung Quốc qua nhiều thời kỳ, tổng cộng có đến gần 10 năm. Trong các thời kỳ đó, thời kỳ 1924-1927 Người ở Quảng Châu có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với cách mạng Việt Nam. Nó đánh dấu thời kỳ Người trở về gần đất nước, “… đi vào quần chúng, thức tỉnh họ, tổ chức họ, đoàn kết họ, huấn luyện họ, đưa họ ra đấu tranh giành tự do, độc lập…” (Trần Dân Tiên, Những mẩu chuyện về đời hoạt động của Hồ Chủ tịch, NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1994, trang 47).
Như chúng ta biết, sau khi tiếp nhận Chủ nghĩa Mác-Lênin và trở thành người cộng sản, Nguyễn Ái Quốc đã thấy rõ chỉ có thể cứu nước theo con đường cách mạng vô sản. Trên đường trở về Tổ quốc, Người đã đến nước Nga – Xô-viết, quê hương của Cách mạng Tháng Mười và của V.I. Lênin vĩ đại. Cuối năm 1924, Người đến Quảng Châu (Trung Quốc), trên cương vị phái viên của Quốc tế Cộng sản, trong Phái bộ của Cố vấn Bôrôđin, bên cạnh Chính phủ Tôn Dật Tiên.
Quảng Châu – thủ phủ của tỉnh Quảng Đông (Trung Quốc) là một trung tâm chính trị, kinh tế và văn hoá lớn ở miền Nam Trung Quốc. Nơi đây có nhiều khu công nghiệp lớn, bến cảng thông thương quốc tế, đồng thời cũng tập trung số lượng lớn công nhân với bề dày đấu tranh mạnh mẽ chống lại đế quốc, phong kiến và quân phiệt. Quảng Châu cũng là nơi trú chân của những nhà hoạt động yêu nước và cách mạng Việt Nam thuộc nhiều thế hệ, hoặc xuất dương tìm đường cứu nước, hoặc thất bại phải lánh nạn ra nước ngoài.
Đầu những năm 20 của thế kỷ XX, một lớp thanh niên mới đầy nhiệt huyết rủ nhau tìm đến Quảng Châu. Lúc này Việt Nam Quang phục hội đang tan rã. Họ cảm thấy thất vọng trước khuynh hướng cách mạng bảo thủ, cũ kỹ của lớp tiền bối và muốn tìm một con đường đi mới. Vì vậy năm 1922, họ đã lập ra nhóm Tâm tâm xã. Nhóm gồm những thanh niên đầy nhiệt huyết và chí khí, sẵn sàng hy sinh tính mệnh vì nghĩa lớn để thức tỉnh đồng bào, song vì chưa có người tổ chức và hướng dẫn nên họ chưa biết làm gì ngoài hành động mưu sát cá nhân mà tiêu biểu là vụ mưu sát Toàn quyền Đông Dương Meclanh ngày 19/6/1924 tại Quảng Châu. Nguyễn Ái Quốc lúc đó đang ở Liên Xô dự Đại hội lần thứ V Quốc tế Cộng sản. Người đã thấy “cánh én báo hiệu mùa xuân”, nhưng chỉ một cánh én thì không thể làm nên mùa xuân. Vì vậy Người càng nóng lòng trở về Trung Quốc để dẫn dắt và chỉ đạo cách mạng Việt Nam.
Được sự giúp đỡ bí mật của Đảng cộng sản Trung Quốc và Chính phủ cách mạng ở Quảng Châu, từ đầu năm 1926 đến tháng 4 năm 1927, tại Trụ sở số nhà 13 và 13B đường Văn Minh (nay là số nhà 248 và 250) đối diện với Trường Đại học Trung Sơn (nay là Bảo tàng Cách mạng Quảng Châu), Nguyễn Ái Quốc đã trực tiếp mở 3 lớp huấn luyện chính trị cách mạng cho lớp thanh niên ưu tú của Việt Nam, với tổng số 75 người.
Lớp đầu tiên được khai mạc vào khoảng đầu năm 1926. Báo cáo của Nguyễn Ái Quốc gửi Quốc tế Cộng sản ngày 3/6/1926 cũng cho biết: “Tổ chức một trường tuyên truyền. Các học viên được bí mật đưa đến Quảng Châu. Sau một tháng rưỡi học tập, họ trở về nước. Khoá thứ nhất được 10 học viên, khoá thứ hai sẽ mở vào tháng 7 tới, sẽ có khoảng 30 người…”. Theo Hồi ký của Hồ Tùng Mậu, dự học Khoá 1 có: Ngô Chính Quốc, Lê Lợi (tức Lê Duy Điếm), Vũ Nam Hồng, Lý Mộng Sơn, bốn người khác chỉ nhớ tên là: Ngô, Trương, Chu, Hoàng, còn hai người nữa thì không nhớ tên. Lớp học do Nguyễn Ái Quốc và Lâm Đức Thụ phụ trách, ngoài ra còn có các giảng viên của đảng cộng sản anh em, bằng tiếng Anh thì Nguyễn dịch, tiếng Trung Quốc thì Lâm dịch. Bản thân Hồ Tùng Mậu cũng thường đến nghe (Hồi ký của Hồ Tùng Mậu, lưu tại Viện Lịch sử Đảng).
Từ giữa năm 1926 đến đầu năm 1927, Nguyễn Ái Quốc mở thêm 2 lớp nữa, mỗi lớp hơn 30 người. Do số học viên tăng, nên lớp học ở số nhà 13 đường Văn Minh trở nên chật chội, phải mở thêm cơ sở mới ở phố Nhân Hưng, gần đại lộ Đông Cao. Trên gác 2, Hồ Tùng Mậu được Nguyễn Ái Quốc giao cho phụ trách phần sinh hoạt và ngoại khoá của lớp, mua sắm chăn màn, quần áo mùa đông, chăm sóc vệ sinh, ăn ở.
Ảnh minh họa: Nguyễn Ái Quốc và Lớp huấn luyện chính trị – cách mạng cho những người Việt Nam yêu nước tại Quảng Châu, năm 1926-1927.
Tham dự Khoá 2 có các đồng chí: Trần Phú, Nguyễn Ngọc Ba, Phan Trọng Bình, Phan Trọng Quảng, Nguyễn Văn Lợi, Nguyễn Công Thu, Nguyễn Danh Thọ, Nguyễn Văn Khang, Nguyễn Văn Đắc, Nguyễn Danh Tề, Nguyễn Lương Bằng, Lê Thiết Hùng và một số khác từ Xiêm (Thái Lan) sang như Lý Thế Hanh (Võ Tùng), Lam Giang (Nguyễn Sinh Thản), Canh Tân (Đặng Thái Thuyến)… Đồng chí Phạm Văn Đồng cũng sang dịp này, nhưng bị ốm một thời gian nên vào học khoá sau.
Khoá 3 triệu tập vào cuối năm 1926. Tham dự lớp có Trần Văn Cung (Quốc Anh), Cẩm (Nguyễn Đình Từ), Ngọ (Phan Đăng Đệ), Quốc Hoa (Võ Mai), Dương Hạc Đính, Hưng Nam, Phi Vân, Lạc Long, Ngô Việt, Thanh Tân, Điền Hải, Lê Duy Nghệ, Nguyễn Danh Đới, Vũ Trọng, Nguyễn Tường Loan v.v..
Khoá 3 kết thúc vào khoảng đầu năm 1927. Chương trình huấn luyện của lớp chính trị cách mạng – theo Hồi ký của Nguyễn Công Thu – đại thể gồm có:
– Cách mạng là gì? Có mấy thứ cách mạng: Cách mạng Mỹ, Cách mạng Pháp, Cách mạng Tháng Mười Nga…
– Các chủ nghĩa: Chủ nghĩa Tam dân, Chủ nghĩa vô chính phủ, Chủ nghĩa cộng sản.
– Quốc tế là gì ? Đã có mấy quốc tế: Đệ nhất, Đệ nhị, Đệ tam quốc tế…
– Các chính thể: Lập hiến, đại nghị, uỷ viên chế.
– Các tổ chức: Quốc tế phụ nữ, Quốc tế thanh niên, Quốc tế công nhân và Quốc tế cứu tế đỏ…
– Các tổ chức: Nông hội, Công hội v.v..
Giảng viên chính của các lớp là đồng chí Vương (tức đồng chí Nguyễn Ái Quốc). Ngoài ra còn có một số giảng viên của Đảng cộng sản Trung Quốc và Liên Xô như: bà Liêu Trọng Khải, vợ chồng lãnh tụ Pháo La Đình (tức Bôrôđin). Nội dung các bài giảng của Nguyễn Ái Quốc sau này được Hội Liên hiệp các dân tộc bị áp bức tập hợp lại và in thành cuốn sách nổi tiếng có tên gọi: Đường Kách mệnh.
Cuốn sách “Đường kách mệnh” in lần đầu tiên năm 1927.
Để tổ chức được 3 lớp học đó, Nguyễn Ái Quốc đã phải vượt qua biết bao khó khăn, thử thách, trước hết là về trụ sở, về tài chính và về các mối liên lạc. Nhiều khi Người phải tự xoay xở, phải làm thêm cho Hãng Thông tấn Rôxta và dịch thuật v.v… để giúp đỡ một phần tài chính cho các lớp học.
Nội dung học tập thật mới mẻ và phong phú đã lôi cuốn sự say mê của các học viên. Nhưng có lẽ sức hút mạnh mẽ nhất đối với họ lại chính là những bài giảng sinh động, hấp dẫn và thiết thực của Nguyễn Ái Quốc.
Kết thúc khoá học, có người được giữ lại ở nước ngoài công tác, có người được cử đi học tiếp ở Trường Đại học cộng sản (Liên Xô), hoặc Trường Quân sự Hoàng Phố (Trung Quốc)… còn phần đông thì được cử về nước hoạt động, gây dựng và tổ chức, phát triển các phong trào cách mạng ở Việt Nam.
Như vậy, tính từ đầu năm 1924 đến lúc phải rời Quảng Châu (tháng 4/1927), trong khoảng thời gian hơn 2 năm rưỡi, Nguyễn Ái Quốc đã đứng trước một núi công việc, đã chinh phục ngọn núi đó bằng một nỗ lực phi thường, để hoàn thành xuất sắc một khối lượng lớn các công việc hệ trọng: bên cạnh việc hoàn thành nhiệm vụ của Quốc tế Nông dân, đặt nền móng cho quan hệ hợp tác với Đảng Cộng sản Trung Quốc, Người đã hoàn thành một công việc rất quan trọng cho cách mạng Việt Nam, đó là tập hợp những thanh niên Việt Nam yêu nước đang có mặt tại Quảng Châu để mở các lớp huấn luyện chính trị cho họ về chủ nghĩa cộng sản, về phương pháp cách mạng mới, sau đó đưa họ về nước hoạt động. Người đã cải tổ Tâm Tâm xã, thành lập Hội Việt Nam thanh niên cách mạng, ra báo Thanh niên v.v… Đó là những bước chuẩn bị về chính trị, tư tưởng và tổ chức cho sự ra đời của Đảng Cộng sản Việt Nam sau này.
Đặc biệt 75 học viên của buổi đầu mới nhen nhóm trong 3 lớp huấn luyện chính trị cách mạng tại Quảng Châu trong 2 năm 1926-1927 là một con số đầy ý nghĩa: “75 hạt giống đỏ” được đích thân Nguyễn Ái Quốc chọn lựa, gieo trồng, chăm bón ấy, bồi dưỡng, phần lớn sẽ trưởng thành, cứng cáp và từ họ, lớp lớp thanh niên cách mạng sẽ yêu nước khác kế tiếp xuất hiện trên toàn nước Việt Nam; góp phần thúc đẩy nhanh chóng tiến trình cách mạng; để giác ngộ quần chúng nhân dân, giác ngộ giai cấp; đấu tranh không khoan nhượng với đế quốc và thực dân Pháp, làm cho cách mạng mau chóng thành công năm 1945 sau này.
(Tài liệu tham khảo: Nguyễn Ái Quốc ở Quảng Châu 1924-1927, NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1998).
Hữu Giới
